Jubileusz 10-lecia Polskiej Kafejki Językowej (SprachCafé Polnisch)

Jubileusz 10-lecia Polskiej Kafejki Językowej (SprachCafé Polnisch), 24.09.2022 (w godzinach 15:00-22:00), miejsce: mała scena amfiteatru Freilichtbühne Weissensee przy Große Seestraße 10 w berlińskiej dzielnicy Pankow. Głównym organizatorem była organizacja SprachCafé Polnisch, natomiast partnerami wydarzenia były zarówno polskie, jak i niemieckie instytucje i organizacje: Ambasada RP w Berlinie, Senat Berlina, Instytut Polski w Berlinie, Radio Cosmo, Freilichtbühne Weissensee.

Należy podkreślić, iż nie było to wydarzenie typowo promujące jakiś obszar polskiej kultury, niemniej – ze względu na charakter tego opracowania – warto wskazać na szereg szans i mocnych stron wydarzenia, które składają się na jego potencjał promocyjny i mogą być naśladowane z większym naciskiem na prezentację treści dotyczących polskiej kultury. 

W praktyce było to raczej wydarzenie, którego celem było podsumowanie 10-letniej działalności SprachCafé Polnisch oraz integracja środowiska, zarówno polonijnego, jak i lokalnego – niemieckiego. Jeśli pojawiały się odniesienia do obszarów, elementów polskiej kultury czy polskich twórców to raczej w sposób swobodny, spontaniczny, w wypowiedziach występujących artystów lub zaproszonych gości. Nie prezentowano w sposób autonomiczny i bezpośredni  żadnego dzieła czy twórcy polskiej kultury, jednak – wobec wagi i znaczenia zaproszonych gości instytucjonalnych, ale też zgromadzonej publiczności (głównie niemieckojęzycznej) – można zasugerować podejmowanie śmielszych i bardziej jednoznacznych działań zorientowanych na promocję polskiej kultury za granicą. 

   

Kontekst: 

  

SprachCafé Polnisch (https://sprachcafe-polnisch.org) od dekady popularyzuje znajomość języków, tłumaczenie literatury, jak i samą literaturę (prozę i poezję). W jej siedzibie organizowane są warsztaty kreatywnego pisania; promuje się również sztuki wizualne, zwłaszcza fotografię oraz obyczaje i zwyczaje (np. świąteczne, kulinarne). Regularnie organizuje się spotkania, festyny, kursy tańca. Codzienna działalność tej organizacji była inspiracją do napisania naszego Przewodnika („Skuteczna promocja polskiej kultury za granicą”). 

Już w trakcie badań terenowych w Berlinie zauważyliśmy, że takie przedsięwzięcia, jak pikniki, festyny, czy inne wydarzenia plenerowe mniej lub bardziej bezpośrednio są wykorzystywane do promocji treści, utworów czy twórców związanych z polską kulturą. Z wypowiedzi naszych respondentów jednoznacznie wynikało, że traktują je jako okazję do podejmowania działań wpisujących się w istotę promocji kultury polskiej. Ze względu na fakt, że zwykle odbywają się one w naturalnym środowisku społecznym miasta lub jego części (np. dzielnicy) pozwalają one dotrzeć do specyficznej publiczności, która dysponuje być może słabszą motywacją do uczestnictwa w kulturze lub zorientowanych bardziej na rozrywkę i/lub odpoczynek, o czym pisaliśmy w rozdziale 3. Przewodnika. Promocja poprzez tego typu wydarzenia to doskonała okazja na dotarcie i zainteresowanie ofertą kulturalną odbiorców, którzy rzadziej lub w ogóle nie poszukują kontaktu z wytworami polskiej kultury. 

  

Opis przebiegu wydarzenia: 

  

Miejsce, w którym odbywa się wydarzenie przynależy do większego terenu parkowego/rekreacyjnego w dzielnicy Pankow, w bezpośredniej bliskości terenów zielonych, gdzie o tej porze dnia czas spędzają także mieszkańcy tej części Berlina. Nieco oddalone od ruchliwej ulicy, około 5 minut pieszo od przystanku tramwajowego. Miejsce dobrze skomunikowane z centrum miasta, najlepszy dojazd odbywa się tramwajem. 

Wydarzenie odbywało się na tzw. „wolnym powietrzu”, przygotowano specjalną scenę ze scenografią podkreślającą 10-lecie istnienia SprachCafé Polnisch. Przygotowano też miejsca dla publiczności, ławki krzesła itp. Z rozmowy z organizatorem wynika, że teren ten jest w dyspozycji zarządu dzielnicy i jest wynajmowany w celu organizacji wydarzeń kulturalnych. 

W bezpośredniej bliskości, przy jednej z alejek parkowych ustawiono tablicę z programem wydarzenia (w języku niemieckim). Było to miejsce widoczne dla wielu przechodniów i spacerowiczów po parku. 

 Przy wejściu, na bramie również zamieszczono plakat z programem wydarzenia, tym razem w dwóch wersjach językowych, polskiej i niemieckiej. Ten zabieg należy uznać za zdecydowanie dobrą praktykę: pozwolił na zmotywowanie do uczestnictwa wielu postronnych przechodniów, mieszkańców samego Berlina, którzy na krótszą lub dłuższą „chwilę” zatrzymali się w miejscu wydarzenia. 

  

Większość aktywności odbywała się na specjalnie przygotowanej scenie, a także na placu obok sceny (pokazy tańców ludowych) oraz scenie znajdującej się z tyłu sceny głównej (spektakl teatralny dla dzieci). Przy wejściu znajdowały się dwa stoły. Na pierwszym z nich ułożone były materiały promujące SprachCafé Polnisch (kalendarz, ulotki, naklejki, torby lniane itp.). Na drugim elementy związane bezpośrednio z jubileuszem (tort jubileuszowy, zdjęcia, księga gości).  

  Samo wydarzenie było przygotowane znacznie wcześniej, a proces rozpowszechniania informacji o jego czasie i miejscu został zainicjowany kilka mniej więcej pół roku przed jego premierą. Informacje na ten temat pojawiały się w przestrzeni internetowej już od wiosny 2022 roku. W ostatnich tygodniach zintensyfikowano przekazy w mediach społecznościowych (w ciągu ostatnich 10 dni prezentowano sylwetki głównych gości i wykonawców występujących na scenie w serwisie FB SprachCafé Polnisch). Program wydarzenia był rozbudowany: obejmował zarówno pokazy tańców ludowych, występy muzyków, pokaz filmu niemego z akompaniamentem na żywo czy rozmowy z osobami związanymi z SprachCafé Polnisch. 

Wydarzenie rozpoczęło wprowadzenie głównej organizatorki Agaty Koch oraz redaktora polskiej redakcji radio Cosmo po Polsku Jacka Tyblewskiego. To bardzo ciekawe rozwiązanie polegające na zaangażowaniu w przygotowanie/prowadzenie wydarzenia przez osobę związaną z opiniotwórczym medium. Krótko przedstawiono wspomnienia dotyczące początków SprachCafé Polnisch w Berlinie. Wypowiedzi formułowane były głównie w języku niemieckim, choć niektóre tłumaczone (przez J. Tyblewskiego) na język polski. 

Po tym przywitaniu gości nastąpiło pierwsze wydarzenie – pokaz tańców ludowych (w strojach krakowskich), wykonanych przez mieszkańców Berlina raczej w młodym wieku. Tańce wykonywał Zespół Taneczny „Krakowiacy” funkcjonujący przy Szkole Europejskiej w Berlinie (byli to uczniowie tej szkoły). Zaprezentowano dwa tańce ludowe (m.in. polonez), po czym nastąpiła przerwa, w trakcie której z głośników można było usłyszeć polskie współczesne utwory muzyczne, np. Marika – „Moje serce”, „Masz to”. 

Następnie zaproszono na scenę Katarzynę Niewiedział (pełnomocniczkę Senatu Berlina ds. Integracji i Migracji) i Adama Borkowskiego wice-konsula z Polskiego Konsulatu w Berlinie. Całe spotkanie wciąż było moderowane przez J. Tyblewskiego. Rozmowa prowadzona tym razem wyłącznie w języku niemieckim. Dotyczyła przede wszystkim roli SprachCafé Polnisch w przestrzeni społecznej Berlina, funkcji jaką pełni ta organizacja dla integracji polskich środowisk w Berlinie, pojawiły się też wypowiedzi podkreślające zasługi SprachCafé Polnisch dla promocji polskiej kultury w Niemczech, ale raczej jako ogólne podsumowania. Katarzyna Niewiedział zwróciła uwagę na znaczenie SprachCafé Polnisch w promocji polskiej kultury niezależnie od instytucji publicznych, które są do tego celu powołane. Brakowało jednak odwołań do jakichś konkretnych polskich dzieł czy twórców kultury. 

Kolejnym punktem programu był występ muzyczny „śpiewającej rodziny” (Małgorzata, Alicja i Marek Picz oraz pianista Krzysztof Szachnowski), w repertuarze lat 20. i 30. XX wieku, która wcześniej już brała udział w różnych wydarzeniach organizowanych przez SprachCafé Polnisch. Piosenki wykonywane były w języku polskim. W międzyczasie zgromadzone dzieci zaproszono na podest na tyłach sceny, gdzie przygotowano polskojęzyczny spektakl, wykonywany przez Alinę Więckiewicz („Teatr w lesie”). Czytelna jest intencja organizatorów, aby różnicować przekaz w zależności od potrzeb, motywacji, ale również kompetencji językowych odbiorców. Treści były bowiem adresowane w pierwszej kolejności do odbiorcy niemieckojęzycznego, niemniej organizatorzy nie zapomnieli o środowisku polonijnym i polskojęzycznym. Kolejnym wykonawcą na głównej scenie był Steffen Möller, niemiecki komik i aktor, znany z polskich seriali i programów rozrywkowych. W Niemczech realizuje również szkolenia dla ludzi biznesu, planujących pobyt w Polsce. Program występu był wyraźnie satyryczny i dotyczył podobieństw i różnic w użyciu języka polskiego i niemieckiego. W wypowiedziach pojawiały się mniej lub bardziej bezpośrednie nawiązania do wytworów polskiej kultury i jej twórców. Najbardziej jednoznaczne to nawiązanie do wiersza Juliana Tuwima „Lokomotywa”. Występ odbył głównie w języku niemieckim. Sam wiersz zaś został zaprezentowany zarówno w języku polskim, jak i niemieckim. 

W dalszej kolejności uczestnicy mogli wysłuchać kolejnego występu muzycznego, którego wykonawcą był zespół Dagmara Korona Trio. Utwory były wykonywane, najczęściej po polsku (część po francusku), utwory polskich twórców, przede wszystkim Agnieszki Osieckiej: „Ludzkie gadanie”, „Komu weselne dzieci”; Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej „Dwa serduszka, cztery oczy”. Kolejnym wykonawcą muzycznym był zespół „Trawy i kamienie”, który powstał w 2016 roku w Berlinie. Wykonuje autorską muzykę zainspirowaną poezjami pisanymi w 10 różnych językach. Wykonawcy pochodzili z Polski, Niemiec i Ukrainy. 

Kolejnym punktem był pokaz filmowy. Rozpoczęto od reportażu nt. osób (inicjatorów, twórców, pracowników) związanych ze SprachCafé Polnisch. W krótkich nagraniach poszczególne osoby opowiadały o tym, jak trafiły do Kafejki (po niemiecku lub po polsku z niemieckimi napisami). Poszczególne filmy były zapowiadane i komentowane przez moderatora w języku niemieckim. Po tym nastąpił seans filmu niemego („The Champion” z 1915 roku z udziałem Charliego Chaplina). Akompaniament na żywo prowadził pianista Krzysztof Szachnowski. Ten element był pozbawiony bezpośrednich odniesień do kultury polskiej. 

Wydarzenie zakończyło się krótkim podsumowaniem i podziękowaniem dla twórców SprachCafé Polnisch oraz zgromadzonych gości ze strony inicjatorki i twórczyni tej organizacji Agaty Koch.  

Odbiorcy: 

W wydarzeniu brały udział osoby związane z organizatorem oraz zaproszeni, jak również przybywający z własnej inicjatywy goście. Frekwencja była względnie stała przez około 4 godziny wydarzenia, choć część uczestników się wymieniała na bieżąco. Można oszacować, że w wydarzeniu uczestniczyło w każdym momencie tego okresu około 150 osób. Obecne były także inne rozpoznawalne osoby ze środowiska związanego z Polakami w Berlinie (np. Anita Baranowska-Koch, Ewa Maria Slaska). 

Niektórzy uczestnicy często zmieniali język w zależności od rozmówców, który dołączali w międzyczasie (rozmawiali zarówno w języku polskim, jak i niemieckim). Przedział wiekowy był bardzo szeroki, zarówno dzieci (przygotowano specjalne atrakcje dla dzieci), rodziny z dziećmi, osoby w średnim wieku i seniorzy. Były to osoby, które mieszkają w Berlinie zarówno od wielu lat (przyjechały tu w latach 80. i 90.), jak również i takie, które pozostały tu po studiach kilka lat temu i podjęły pracę. Część z uczestników pochodziła spoza Berlina. Uczestnicy to w dużej mierze osoby związane ze SprachCafé Polnisch (np. uczestnicy warsztatów, spotkań i zajęć organizowanych w Kafejce), ale również osoby postronne, które trafiły na wydarzenie przypadkowo (np. spacerując w parku). Uczestnicy zachowywali się w sposób naturalny, kulturalny, najczęściej zaangażowani w przekaz płynący ze sceny lub rozmawiający ze sobą w trakcie przerw. Widać, że część z nich spotkała się razem po dłuższych okresach rozłąki, uczestnicy często zmieniali rozmówców, przemieszczając się po terenie wydarzenia i podejmując kolejne konwersacje. Wydarzenie z pewnością angażowało ich emocjonalnie. 

Kanały komunikacji i współpraca: 

Wydarzenie przez cały czas było moderowane przez red. Jacka Tyblewskiego (Radio Cosmo) oraz początkowo przez Agatę Koch ze SprachCafé Polnisch. Z materiałów promocyjnych wynikało, że wydarzenie zostało objęte patronatem medialnym przez TV Polonia. Stacja telewizyjna zapowiedziała, że w najbliższym czasie przygotuje specjalny materiał na temat SprachCafé Polnisch, który będzie wyemitowany na antenie. Organizator w trakcie wydarzenia prowadził dokumentację fotograficzną, zapowiadając specjalną relację, która miała się pojawić w mediach społecznościowych w bliskiej przyszłości. W pierwszej fazie wydarzenia obecni byli przedstawiciele instytucji publicznych wspierających projekty realizowane przez SprachCafé Polnisch (wice-konsul Adam Borkowski oraz pełnomocniczka Senatu Berlina ds. Integracji i Migracji Katarzyna Niewiedział). Wśród uczestników było wielu partnerów SprachCafé Polnisch z innych organizacji pozarządowych. Obecni byli także przedstawiciele innych mniejszości etnicznych (głównie latynoskich), które współpracują na co dzień ze SprachCafé Polnisch (m.in. w trakcie wydarzenia oferowali w sprzedaży swoje potrawy). W przestrzeni wydarzenia widoczny bezpośrednio był zasadniczo tylko główny organizator (poprzez ulotki, plakaty, roll-upy, gadżety). Nie odnotowano materiałów należących do innych podmiotów (poza logotypami partnerów znajdującymi się na plakatach z programem). Nie odnotowano w sposób jednoznaczny obecności podmiotów biznesowych. 

Promocja wydarzenia rozpoczęła się w mediach społecznościowych stosunkowo wcześnie. W przestrzeni miejskiej nie dostrzeżono działań promocyjnych, poza materiałami umieszczanymi w bezpośredniej bliskości siedziby SprachCafé Polnisch. Głównym kanałem był profil na FB, strona internetowa, newsletter. Na FB utworzono specjalne wydarzenie, w którym można było zadeklarować udział. Organizator na miejscu prowadził listę obecności (wraz z adresami e-mail w celu poszerzenia bazy adresatów do kontaktów w przyszłości. We wrześniu na antenie berlińskiego radia Cosmo wyemitowano materiał (wywiad m.in. z Agatą Koch) poświęcony jubileuszowi. Materiał jest stale dostępny w formie podcastu. Informacja o jubileuszu pojawiała się też na stronie internetowej dla odwiedzających Berlin (https://www.visitberlin.de) czy profilu Instytutu Polskiego na Twitterze. Obecni byli przedstawiciele radia Cosmo po Polsku (audycji ukazującej się na antenie niemieckiego lokalnego publicznego radia oraz w formie podcastów w Internecie). Zaplanowano patronat TV Polonia. Promocja skierowana była zarówno do polsko-, jak i niemieckojęzycznego odbiorcy. Plakaty i materiały internetowe przygotowane zostały w obu językach. Przekaz w trakcie samego wydarzenia w większej mierze skierowany był jednak do publiczności rozumiejącej język niemiecki. Kilkanaście godzin po wydarzeniu pojawiły się nagrania występów na profilu Instytutu Polskiego w serwisie Twitter oraz obszerna relacja fotograficzna na profilu FB SprachCafé Polnisch. 

Dobre praktyki: 

Mimo że, jak wspomniano, wydarzenie nie miało charakteru typowo promującego polską kulturę, to ze względu na profil działalności organizacji, jak i sposób organizacji samego wydarzenia i – wynikające z tego zaangażowanie zróżnicowanych grup odbiorców – warto potraktować je jako przedsięwzięcie o dużym potencjale dla promocji kultury za granicą.  

Mając na uwadze nasze rekomendacje dotyczące skutecznej promocji, które zawarliśmy w „Przewodniku”, można zauważyć szereg dobrych praktyk, które bez wątpienia przyczyniły się do komunikacyjnego i frekwencyjnego sukcesu wydarzenia. SprachCafé Polnisch jest organizacją, które nieustannie się rozwija (niedawno otwarto drugą lokalizację na południu Berlina), stawiając na kreatywność i innowacyjność ludzi, którzy ją współtworzą. Efekty tej synergii były widoczne również w tym przypadku. Nad organizacją wydarzenia pracował sprawny zespół (Krok 1. Przewodnika). Za każdy element programu odpowiadała inna osoba (grupa osób), dzięki czemu zaprezentowano różne aspekty działalności organizacji, ale również przedstawiono osoby, które dla organizacji pracują na co dzień zakulisowo. Pokazano organizację sięgając zarówno do przeszłości, jak i rysując plany na przyszłość, stawiając w pierwszej kolejności na budowanie partnerskich i dobrych relacji ze światem instytucjonalnym (instytucje samorządowe Berlina, polskie instytucje podległe MSZ) i społecznym (inne organizacje pozarządowe, mniejszości etniczne, środowisko polonijne) (Krok 7. Przewodnika). W trakcie wydarzenia widoczne były efekty współpracy z inetresariuszami, lokalnymi mediami czy ekspertami (także w zakresie wsparcia finansowego kultury). Udało się nawet wykorzystać lokalnych influencerów i osób popularnych tak w niemieckim, jak i polskim środowisku. Język wydarzenia (dominujący niemiecki) świadczy o tym, że organizatorzy starali się dostosować do kontekstu, w którym na co dzień działają (Krok 2. Przewodnika). To istota promocji kultury zagranicą – najważniejsze, by trafiać do środowisk autochtonicznych. Jedną z dróg mogą być właśnie tego rodzaju wydarzenia, które skupiają zarówno środowiska polonijne, mieszane (rodziny polsko-niemieckie), ale i lokalne, niemieckojęzyczne. Organizatorzy starali się wykorzystać okazję do tego, by lepiej poznać swoich odbiorców (Krok 3. Przewodnika). W tym celu zbierano dane kontaktowe (dobrowolnie) od uczestników, ale również włączali się w konwersacje z publicznością podczas przerw między występami. Struktura programu wydarzenia sugeruje dodatkowo, że organizator jest świadomy zróżnicowanych potrzeb i motywacji (które mogą być zdeterminowane różnymi cechami odbiorców, jak np. wiekiem). W tym miejscu można by zasugerować bardziej aktywne próby zbierania informacji o odbiorcach, które proponujemy w rozdziale III „Przewodnika”, ale także wykorzystanie narzędzi do monitorowania efektów działań promocyjnych opisanych w rozdziale IX. Najwięcej uwag można mieć do obiektu promocji (Krok 4. Przewodnika), ponieważ – jak zauważono – nie można wskazać jednoznacznie na obszary kultury polskiej, które były obiektem promocji. Pewne odwołania do wytworów i twórców polskiej kultury pojawiały się w wypowiedziach gości i artystów, jednakże w żaden sposób nie prezentowano bezpośrednio dzieł czy twórców jako „produktów” kultury. W jednym z wystąpień scenicznych pojawił się wiersz Juliana Tuwima „Lokomotywa”, raczej jako przykład trudnego języka polskiego z perspektywy niemieckiego użytkownika. Niemniej, jego prezentacja również w języku niemieckim może spełniać pewne kryteria promocji polskiej kultury za granicą. Pojawiły się odniesienia do autorek tekstów piosenek: Agnieszki Osieckiej czy Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej, ale wyłącznie w formie zapowiedzi wykonywanego utworu, bez kontekstu czy dodatkowego przekazu promocyjnego. Wspomniane odniesienia miały charakter zarówno ogólnonarodowy, jak i lokalny (stroje i tańce ludowe). W przerwach pojawiała się polska muzyka popularna, ale również bez zapowiedzi, co świadczy o tym, że miała być raczej elementem umilającym spędzony na wydarzeniu czas niż elementem podlegającym promocji. Mocną stroną wydarzenia był z pewnością wybór kanałów komunikacji (Krok 6. Przewodnika). W celu rozpowszechniania informacji o wydarzeniu wykorzystano wszystkie dostępne kanały i środki: strony internetowe organizacji i instytucji miejskich, e-mail, media społecznościowe. Przygotowano materiały drukowane: plakaty, ulotki. Zadbano o patronat medialny.